De eerste vermelding van Zandvoorde (Santfort) dateert van rond 990. De later heilig verklaarde, Jan I van Waasten, bisschop van Terwaan, schonk in 1102 de kerken (eerder kapellen) van Dikkebus, Zillebeke en Zandvoorde aan het reguliere kapittel (proostdij, later abdij) van Voormezele. Dit toont aan dat de macht van de bisschop van Terwaan zich in 1102 al over Zandvoorde uitstrekte.
De overdracht kaderde mogelijks in het strenger worden van de leefregels geldend voor de geestelijken. Zo schreef paus Pascal II (dezelfde die in 1113 de Hospitaalridders erkende, een ridderorde die anno 2008 nog steeds bestaat onder de naam ‘Orde van Malta’) op 24 november 1101 of 1102 (het exacte jaar is niet leesbaar) een pauselijke brief aan de geestelijken van het bisdom Terwaan om hen te berispen. Na veel pauselijke decreten en na evenveel verbodsbepalingen uitgevaardigd in voorgaande concilies (algemene kerkvergaderingen), waren er onder de geestelijken van het bisdom Terwaan blijkbaar nog steeds priesters die, hoewel ze deel uitmaakten van de clerus, nog steeds in concubinaat (met een vrouw dus) verder bleven leven.
Paus Pascal II herinnerde aan het verbod terzake opgelegd door zijn voorganger, paus Urbanus, en voerde de maatregel in om het ‘beneficie’ (het kerkelijke ambt met de daaraan verbonden inkomsten) te ontnemen aan alle geestelijken die, alhoewel kerkrechtelijk door hun bisschop verwittigd, hun gezellin (vrouw) niet wilden wegsturen.
Is dit misschien de reden waarom Jan van Waasten, bisschop van Terwaan de bidplaats (ecclesia) van Zandvoorde, alsook deze van Dikkebus en Zillebeke toewees aan het reguliere kapittel van Voormezele? Lapten de pastoors van deze drie parochies het verbod om met een vrouw samen te leven soms aan hun laars? Bleven zij in concubinaat leven en ontnam de bisschop van Terwaan hen uiteindelijk hun kerkelijk ambt? Schonk hij daarop de vrijgekomen ‘beneficies’ aan het reguliere kapittel (proostdij, later abdij) van Voormezele, alwaar de strengere regels wel werden nageleefd? Van Jan van Waasten is alvast geweten dat hij volledig achter deze strengere regel stond en dat hij zelf actief meewerkte aan de uitwerking en de oplegging ervan.
Het blijft in elk geval een feit dat de bisschop van Terwaan de kerk van Zandvoorde aan de abdij van Voormezele schonk. Stak daar iets achter? Het bevel van paus Pascal II in datzelfde jaar 1102 (of een jaar eerder, 1101) kan een mogelijke verklaring zijn.
Om deze hypothese te bevestigen of te ontkrachten dient een diepgaande studie zich op. Wie voelt zich geroepen?
Bron:
- Bled, O., Regestes des Eveques de Thérouanne 500 – 1553, Tôme II, p. 71, regest nr. 2880, met verwijzing naar: Receuil des Historiens de France, T. XV, p. 23
- Labbe, Concil., T.X, col. 668
- Jaffé, Reg. Pontif. Roman. T. I, p. 756.
